DDA i DDD – jak dorastanie w rodzinie z problemem wpływa na dorosłe życie?

Dom rodzinny to pierwsze miejsce, w którym uczymy się, czym jest bliskość, zaufanie, granice, bezpieczeństwo. To tam powstają wzorce, które – często nieświadomie – przenosimy później do związków, przyjaźni, pracy.

Gdy w rodzinie obecne są uzależnienie, przemoc, silne napięcie emocjonalne, chaos lub przewlekłe zaniedbanie, dziecko uczy się przede wszystkim przetrwania. Z czasem staje się dorosłym, który „ma przecież normalne życie”, ale w środku wciąż niesie ciężar dawnych doświadczeń. Właśnie o takich osobach mówimy, używając skrótów DDA i DDD.

Co oznaczają skróty DDA i DDD?

• DDA – Dorosłe Dziecko Alkoholika
  To osoba dorosła, która wychowywała się w rodzinie, gdzie co najmniej jedno z rodziców nadużywało alkoholu.

• DDD – Dorosłe Dziecko z rodziny Dysfunkcyjnej
  To pojęcie szersze – obejmuje osoby dorastające w rodzinach, w których panował długotrwały chaos, przemoc (fizyczna, psychiczna, emocjonalna), przewlekłe napięcie, nadmierna kontrola albo odwrotnie – skrajne zaniedbanie emocjonalne, nawet jeśli nie było problemu alkoholowego.

W praktyce doświadczenia DDA i DDD często się pokrywają – wiele mechanizmów, z którymi te osoby zmagają się w dorosłym życiu, jest bardzo podobnych.

Jak wygląda dzieciństwo w rodzinie z problemem?

Każda historia jest inna, ale można wskazać kilka częstych elementów:

• Brak poczucia bezpieczeństwa – dziecko nigdy nie wie, jaka będzie atmosfera w domu po powrocie rodzica: spokojna czy pełna krzyku, milczenia, konfliktu.

• Odwrócone role – dziecko za wcześnie wchodzi w rolę „dorosłego”: opiekuje się młodszym rodzeństwem, „pilnuje” rodzica, łagodzi konflikty.

• Tajemnica i wstyd – problemy domowe często są skrzętnie ukrywane na zewnątrz, dziecko uczy się więc, że „nie wolno mówić”, „trzeba udawać normalność”.

• Brak stabilnych granic – raz wolno wszystko, raz nie wolno nic; zasady zmieniają się w zależności od nastroju rodzica.

• Emocjonalna samotność – dziecko nie ma bezpiecznego dorosłego, który by je wysłuchał, uspokoił, wziął na serio jego lęk czy smutek.

To środowisko, w którym zamiast uczyć się, jak być sobą, dziecko uczy się przede wszystkim jak się dopasować, żeby przetrwać.

Najczęstsze „dorosłe” konsekwencje – jak DDA/DDD funkcjonuje w życiu?

Skutki dorastania w rodzinie dysfunkcyjnej rzadko znikają same. Często ujawniają się w dorosłości, szczególnie w bliskich relacjach i sytuacjach stresu. Poniżej kilka najczęściej opisywanych trudności.

1. Trudność w zaufaniu i bliskości

Dorosłe dzieci z rodzin z problemem często:

• boją się, że jeśli ktoś naprawdę je pozna, to je odrzuci,

• spodziewają się, że bliska osoba prędzej czy później zrani, zawiedzie, upokorzy,

• albo „przyklejają się” za mocno, albo uciekają przy pierwszych trudniejszych emocjach,

• mają trudność w mówieniu o swoich uczuciach i potrzebach – nie wierzą, że są ważne.

Bliskość kojarzy się im jednocześnie z pragnieniem bycia kochanym i lękiem przed zranieniem. To często powoduje bardzo ambiwalentne zachowania w związkach.

2. Nadmierna odpowiedzialność i potrzeba kontroli

Dziecko, które musiało „trzymać dom w ryzach”, w dorosłym życiu:

• przejmuje odpowiedzialność za wszystkich i wszystko,

• ma trudność w odpoczynku („ciągle jest coś do zrobienia”),

• czuje się winne, gdy czegoś nie dopilnuje, choć obiektywnie nie jest to jego zadaniem,

• ma silną potrzebę kontrolowania sytuacji – bo tylko kontrola daje złudzenie bezpieczeństwa.

Z zewnątrz takie osoby bywają postrzegane jako „ogarniające, niezawodne”. W środku często czują się wiecznie przeciążone i samotne.

3. Niska samoocena i surowy wewnętrzny krytyk

Komunikaty z dzieciństwa („nie przeszkadzaj”, „znowu coś zepsułeś”, „ty zawsze”, „ty nigdy”) bardzo łatwo zamieniają się w dorosłości w wewnętrzny głos:

• „Jestem do niczego”,

• „Na nic dobrego nie zasługuję”,

• „Na pewno znowu się skompromituję”,

• „Nikt normalny nie chciałby ze mną być”.

Taki wewnętrzny krytyk nieustannie podcina skrzydła – nawet wtedy, gdy obiektywnie osoba odnosi sukcesy.

4. Trudność z rozpoznawaniem i przeżywaniem emocji

W rodzinach z problemem emocje dziecka często były:

• ignorowane („nie przesadzaj”),

• ośmieszane („ależ jesteś wrażliwy”),

• karane („przestań płakać, bo dam ci powód”).

W dorosłości skutkiem bywa:

• problem z rozpoznaniem, co właściwie czuję,

• unikanie silnych emocji (zarówno smutku, jak i radości),

• „zamrożenie” – życie jakby za szybą, brak dostępu do uczuć,

• wybuchy złości po długim kumulowaniu napięcia.

DDA/DDD często mówią: „Wiem, że coś się we mnie dzieje, ale kompletnie nie umiem tego nazwać”.

5. Lęk przed konfliktem i trudności z granicami

Jeśli konflikt w domu oznaczał awanturę, przemoc, karanie ciszą, dziecko uczy się, że:

• „lepiej ustąpić, niż ryzykować wybuch”,

• „nie opłaca się mówić, co się czuje”,

• „moje zdanie i tak się nie liczy”.

W dorosłości skutkuje to:

• trudnością w mówieniu „nie”,

• zgodą na zbyt wiele, żeby tylko „był spokój”,

• unikaniem rozmów o tym, co boli w związku,

• narastającą frustracją, która w końcu wybucha.

Z zewnątrz takie osoby mogą wydawać się „bezproblemowe”, ale wewnętrznie czują, że ciągle przekraczają same siebie.

6. Skłonność do wchodzenia w znajome, choć krzywdzące schematy

Paradoksalnie to, co znajome z dzieciństwa, bywa dla dorosłego… „bezpieczne”, bo przewidywalne. Dlatego osoby DDA/DDD:

• często wiążą się z partnerami o cechach przypominających rodzica (np. chłód emocjonalny, skłonność do używek, wybuchowość),

• łatwiej zostają w relacjach, w których są wykorzystywane lub źle traktowane, bo „przynajmniej wiedzą, jak się w tym poruszać”,

• mają trudność z przyjęciem dobrej, zdrowej relacji („to za dobre, zaraz i tak się zepsuje”).

Bez świadomości tych mechanizmów można latami powtarzać te same scenariusze w różnych związkach.

Jak można sobie pomóc? Rola psychoterapii w pracy z DDA/DDD

Dobrą wiadomością jest to, że doświadczenia z dzieciństwa nie muszą na zawsze determinować dorosłego życia. Wymagają jednak uważnej, stopniowej pracy – i często właśnie po to osoby DDA/DDD trafiają na psychoterapię.

W terapii możesz:

1. Nazwać i zrozumieć swoją historię

• spojrzeć na dzieciństwo z perspektywy dorosłego,

• zobaczyć, że to, co przeżywałeś/łaś, nie było „normalne”, choć było „typowe” dla Ciebie,

• oddzielić to, co było Twoją odpowiedzialnością, od tego, co należało do dorosłych.

Samo nazwanie tego, co się działo, bywa ogromną ulgą – przestajesz myśleć o sobie jako „przesadzającym” czy „zbyt wrażliwym”.

2. Zbudować bardziej życzliwy obraz siebie

W bezpiecznej relacji terapeutycznej możesz:

• urealnić swoje wymagania wobec siebie,

• rozpoznać wewnętrznego krytyka i nauczyć się go „odsuwania na bok”,

• krok po kroku budować poczucie własnej wartości niezależne od ocen innych.

To proces, w którym uczysz się traktować siebie nie jak surowego rodzica, ale jak wspierającego dorosłego.

3. Uczyć się rozpoznawania emocji i potrzeb

Psychoterapia pomaga:

• „rozszyfrować” sygnały z ciała i emocji,

• zauważyć, co czujesz w różnych sytuacjach (np. złość, smutek, lęk, wstyd),

• dać sobie prawo do tych uczuć,

• wprowadzać bardziej dojrzałe sposoby ich wyrażania.

Z czasem łatwiej jest powiedzieć: „Jest mi smutno/zły się czuję/boję się”, zamiast reagować wycofaniem czy wybuchem.

4. Pracować nad granicami i relacjami

W terapii (indywidualnej, grupowej, czasem par) możesz:

• ćwiczyć mówienie „nie” w bezpiecznych warunkach,

• uczyć się, jak mówić o swoich potrzebach bez poczucia winy,

• rozpoznawać sygnały, że relacja jest krzywdząca,

• sprawdzać, jak wygląda dla Ciebie zdrowa bliskość.

Stopniowo uczysz się, że masz prawo do szacunku, wsparcia, odpoczynku – bez konieczności „zasługiwania” na nie.

5. Przerwać międzypokoleniowy łańcuch

Dla wielu osób DDA/DDD ogromną motywacją do terapii jest myśl: „Nie chcę, żeby moje dzieci przechodziły przez to, co ja”.

Psychoterapia:

• pomaga świadomie budować inne wzorce rodzicielstwa,

• uczy reagowania na emocje dziecka bez powielania starych schematów,

• pozwala bardziej w zgodzie z sobą korzystać z bycia rodzicem, partnerem, przyjacielem – nie tylko „naprawiać błędy swoich rodziców”.

Czy trzeba mieć „poważne problemy”, żeby szukać pomocy?

Nie. Często osoby DDA/DDD funkcjonują „z pozoru” bardzo dobrze: pracują, mają rodziny, są odpowiedzialne, zadbane. Dopiero wewnętrzne poczucie pustki, chronicznego napięcia, samotności w relacjach, powtarzające się kryzysy sprawiają, że zaczynają się zastanawiać:

• „Dlaczego wciąż czuję się w środku małym, przestraszonym dzieckiem?”,

• „Dlaczego tak trudno mi uwierzyć, że ktoś może mnie naprawdę chcieć?”,

• „Czemu zawsze biorę na siebie za dużo?”.

To ważne pytania – i jednocześnie dobry moment, żeby pomyśleć o psychoterapii, zanim napięcie przerodzi się w poważniejszy kryzys, depresję, uzależnienie czy kolejne destrukcyjne relacje.

Dorosłe dziecko – dorosły, który może żyć po swojemu

Bycie DDA czy DDD nie jest wyrokiem ani etykietą na całe życie. To raczej opis pewnych doświadczeń, które mocno wpłynęły na sposób patrzenia na siebie i świat.

Psychoterapia daje szansę, by:

• zobaczyć, jak bardzo te schematy ukształtowały Twoje dorosłe życie,

• jednocześnie odkryć, że nie muszą one już dłużej Tobą rządzić,

• krok po kroku budować dojrzałe, bardziej spokojne i bliskie relacje – również z samym sobą.

Jeśli w tym opisie odnajdujesz kawałek swojej historii, to może być delikatny, ale ważny sygnał: masz prawo szukać wsparcia. Nie po to, by wracać do przeszłości bez końca, ale po to, by wreszcie móc iść dalej bardziej po swojemu, a mniej „na automacie” wyniesionym z domu rodzinnego.

Sprawdź: Psychoterapia online